Dış Ticarette Kullanılan Belgeler

A) Gümrük Beyannamesi (Customs Declaration Form)

İhracatta gümrük mevzuatı uyarınca doldurularak ilgili ihracatçı birliği tarafından onaylanmasından sonra gümrük idaresine sunulan belgedir. Gümrük Birliği’ne girildikten sonra mevzuatın ve belgelerin uyumlaştırılması çerçevesinde “Tek Tip Gümrük Beyannamesi” kullanımı getirilmiştir.

   • Gümrük Beyannamesi doğrudan doğruya mal sahipleri ile kanuni mümessilleri veya vekilleri tarafından düzenlenmektedir.

   • Gümrük beyannameleri üzerinde kazıntı ve silinti yapılamaz.

   • Gümrük beyannamelerinin tescili için ibrazından sonra beyan edilen eşyanın cins, nev’i, nitelik ve birim fiyatı bakımından herhangi bir düzeltme yapılamaz.

   • Gümrük beyannamelerinin tescili gümrüklerde tutulan deftere usulü dairesinde kayıt olunmak, üzerine kayıt sıra numarası, tarih ve resmi mühür konulması ile tamamlanmaktadır.
 

B) Ticari Fatura (The Commercial Invoice)

Ticari fatura, uluslararası ticarette kullanılan en temel belgelerden birisi olup ihracatçı tarafından düzenlenmektedir. Fatura, satılan, üretilen mal veya yapılan bir hizmet karşılığı verilen bir belgedir. Satılan bir malın niteliği, ölçüsü ile birim satış fiyatını ve toplam bedeli gösteren bir belge olan faturaların; mümkün olduğunca kapsamlı olmasına, bilgilerin açıkça belirtilmesine ve kısıtlı düzeyde yabancı dil bilgisi olan birisinin dahi anlayabileceği düzeyde anlaşılır ve basit olmasına dikkat edilmelidir.

Dış ticarette kullanılan faturalar; Yerli Fatura (Domestic Invoice, Internal Invoice),Proforma Fatura (Proforma Invoice), Orijinal (Ticari) Fatura (Original Invoice, Commercial Invoice, Sales Invoice), Navlun Faturası (Freight Invoice), Konsolosluk Faturası (Consular Invoice), Tasdikli Fatura (Legalized Invoice)’dır.

Ticari faturada bulunması gereken şartlar aşağıda açıklanmıştır.

   • Faturanın tarihi,

   • Mal / hizmet cinsi,

   • Satıcının ve alıcının isim/unvan adresleri,

   • Ödeme şekli,

   • Malların menşei,

   • Teslim şekli,

   • Mal veya hizmetin birim fiyatı/miktarı/tutarı,

   • Malların ağırlığı, ebatları, miktarı,

   • Sevkiyatın şekli,

   • Mallara ilişkin ambalaj özellikleri, numara v.b.detay açıklamalar,

   • Düzenleyenin imzası bulunması gerekir. UCP- 500'ün 37.maddesi gereğince faturaların imza zorunluluğu olmamakla birlikte, ülkemiz yasaları gereği söz konusu belgelerin orijinal imzalı (Elle atılmış/Islak imzalı) olması zorunludur.

   • Navlun ve sigorta prim tutarları,

   • Yükleme ve boşaltma yerleri, ticari faturalarda yer alması gereken önemli noktalardır.

Alıcı ve satıcının ülkesinde zorunlu görünen özel bilgiler, fatura toplamının yazı ile yazılması, ihracatçının bankası ve bu bankanın SWIFT No'su, FAS Fatura'da (satış fiyatına satış fiyatı ve mallar gemi doğrultusuna yerleştirilinceye kadarki masraşar dahildir)-FOB Fatura'da (satış fiyatına mallar gemiye yükleninceye kadarki masraşar dahildir)-gibi bilgiler yazılmalıdır. Ayrıca varsa Sipariş no’su ve Akreditif no'su da Orijinal Faturanın üzerine yazılmalıdır.
 

C) Proforma Fatura:

ihracatçı tarafından, ithalatçıya verilen teklif veya ihracatçı ile ithalatçının anlaşması sonucunda açılacak bir Akreditife esas teşkil etmesi için sevk/yükleme öncesi hazırlanan faturadır. İthalatçı, ihracatçının teklifini kabul eder ve bu kabule dayalı olarak bir sipariş geçmesi gerekirse, Proforma Faturanın Ticari Faturaya dönüşmesi gerekecektir. İşte bu durumda; İthalatçının Proforma Fatura koşullarını kabul ettiğini Proforma Faturada belirtilen (Proformadaki teslim tarih-miktar-fiyat opsiyonu) süre içinde beyan etmesi zorunludur. Bu durumda Proforma Fatura bilgilerinin aynen Ticari Faturaya aktarılması zorunludur.

Ticari Faturalar: Proforma faturaya, siparişe, kontrat veya sözleşmeye istinaden satıcı tarafından düzenlenen mal veya hizmetin satışını gösteren belgelerdir. Ticari fatura, gümrük işlemlerine, döviz transfer ve taahhütlerine esas olarak alınan kesin faturadır. Proforma faturada belirtilen satış koşullarının alıcı tarafından uygun bulunması durumunda alıcının verdiği sipariş üzerine proforma fatura kesin satış faturasına dönüştürülür. Satış işleminin gerçekleşmesinden sonra düzenlenen faturaya orijinal fatura da denir.
 

D) Navlun Faturası:

İhracatçının navlun ödemesini üstlendiği durumlarda (CFR-CIF teslimler), düzenlenen konşimentoya 'navlun ödenmiştir'- 'freight prepaid' yazılması için veya konşimentoya bu şerhin yazılması için kesilen ve konşimentoya eklenmesi zorunlu olan faturadır. Bu fatura ithalatçının bankası tarafından talep edildiği için bu teslim şekilleri için düzenlenmesi zorunlu bir belge olmaktadır. Ayrıca ihracat faturası gibi alıcıya konşimento ekinde gönderilmek zorundadır.

Akreditif, mal bedeli ile birlikte navlun bedelini de içeriyorsa, konşimento ve diğer sevk belgesi üzerinde “navlunu ödenmiştir /freight prepaid” kaydının bulunması gerekmektedir.

Taşıma esnasında değişikliğe uğrayacak nitelikteki mallar için teslim anındaki kesin durumuna göre tanzim edilecek faturaya kadar geçen zamanda kesilen faturaya “geçici” veya “muvakkat” fatura denilmektedir.
 

E) Onaylı Fatura (Certified Invoice)/ Konsolosluk Faturası:

İhracatçının, ithalatçı ülke konsolosluğundan alıp düzenlediği ve ithalatçı ülke konsolosluğuna onaylatarak fiili ihracatını gerçekleştirdiği faturadır. Söz konusu onay, ticari fatura orijinallerin, özellikle malların menşe ülkesi için yapılır. Fatura tasdiki isteyen ülkeler: Cezayir, Fas, İran, Mısır, Suriye, Tunus, Ürdün, Lübnan’dır.
 

F) Dolaşım Belgeleri:

a) A.TR DOLAŞIM BELGELERİ

Türkiye ile AT arasında Ortaklık Anlaşması ve bununla ilgili Katma Protokol uyarınca iki taraf arasında kurulan Gümrük Birliğinde, karşılıklı gümrük vergisi tavizlerinden yararlanma "Malların Serbest Dolaşımı" ilkesi bazında gerçekleşmektedir.

A.TR DOLAŞIM BELGESİ HANGİ ÜRÜNLER İÇİN DÜZENLENİR?

- Türkiye veya Toplulukta serbest dolaşımda bulunan eşyanın Katma Protokol'de öngörülen tercihli rejimden yararlanabilmesini sağlamak üzere, ATR Dolaşım Belgesi düzenlenmesi gerekmektedir.

- Aşağıda hangi malların AT ve Türkiye'de serbest dolaşım durumunda bulunacağı açıklanmıştır;

1. Türkiye ve Topluluk menşeli olan ürünler,

2. Üçüncü ülke menşeli olup Türkiye ya da Toplulukta ithal işlemleri tamamlanmış, gerekli gümrük vergisi, eş etkili vergi ve resimleri tahsil edilmiş, bu vergi ve resimleri tam veya kısmi bir iadeden yararlanmamış eşyalar serbest dolaşımda sayılırlar.

3. İşlem görmüş ürünlerin AT'na ihracatı esnasında, bu ürünlerin üretiminde kullanılan üçüncü ülke menşeli ürünler için, Ortak Gümrük Tarifesinde öngörülen vergilerin, ilgili çıkış gümrüğüne yatırılması ve ihracatçı ülke tarafından A.TR Dolaşım Belgesi düzenlenmesi durumunda, sözkonusu işlenmiş ürünler, Katma Protokol hükümleri uyarınca, tercihli sistemden yararlanabilmektedir. Katma Protokol'ün 2nci maddesinde de, hangi malların serbest dolaşıma tabi olacağı belirtilmiştir.

4. Türkiye ve Topluluk menşeli ürünlerin, Türkiye ve Topluluk ülkelerine ihracatı esnasında, bu ürünlerin üretiminde kullanılan ve Türkiye ve Toplulukta serbest dolaşımda olmayan üçüncü ülke menşeli mallar için Ortak Gümrük Tarifesinde öngörülen verginin "Fark Giderici Vergi" adı altında ihracatçı ülke tarafından tahsil edilmesi hükme bağlanmıştır.

- A.TR DOLAŞIM BELGESİ HANGİ ÜLKELERE DÜZENLENİR?

b) EUR.1 DOLASIM SERTİFİKASI

Türkiye ile AKTÇ (Avrupa Kömür Çelik Topluluğu) ülkeleri Menşeli Ürünlerin Anlaşma hükümlerinden yararlanabilmesini sağlamak üzere ihracatçı ülke gümrük idareleri veya bu idarelerce yetkili kılınan kuruluşlarca usulüne uygun olarak düzenlenip gümrük idarelerince vize edilen menşe sertifikasıdır. Serbest ticaret anlaşmaları kapsamında, taraf ülkeler menşeli ürünlerin tavizlerden yararlanmalarını sağlayan bir belgedir. EFTA ülkeleri ile Serbest Ticaret Anlaşması yaptığımız ülkelerle ticarette kullanılmaktadır.

A. Düzenlendiği Ülkeler

   - Bulgaristan EFTA Ülkeleri:

   - Bosna-Hersek - İsviçre (Lihtenstayn Prensliği dahil)

   - İsrail - İzlanda

   - Makedonya - Norveç

   - Romanya

Aşağıdaki listelerde yer verilen ülkeler ile de Serbest Ticaret Anlaşmalarının yürürlüğe girmesi için çalışmalar sürdürülmektedir:

Müzakere Aşamasında Olan Anlaşmalar

   - Fas

   - Filistin

   - Mısır

   - Tunus

Hazırlık Aşamasında Olan Anlaşmalar

   - Ürdün


c) FORM A (ÖZEL MENSE SAHADETNAMESİ)

Genelleştirilmiş Preferanslar Sistemi (GPS) çerçevesinde, aşağıdaki listede yer verilen ülkelerin Türkiye’ye tek taraşı olarak uyguladığı Tavizli Gümrük Vergisi oranlarından yararlanılabilmesi için Form A (Özel Mense Şahadetnamesi) düzenlenmesi gerekmektedir.

A. Düzenlendiği Ülkeler

   - Beyaz Rusya (Belarus)

   - Japonya

   - Kanada

   - Rusya Federasyonu

   - Ukrayna

   - Yeni Zelanda

Avustralya’nın da GPS uygulamakta olmasına karsın, sistemden yararlanılması için Form A düzenlenmesine gerek bulunmamaktadır.




d) MENŞE ŞAHADETNAMESİ (The Certificate of Origin)

Menşe Şahadetnamesi, ihraç edilecek malın menşeini yani üretildiği yeri, hangi ülkeye ait olduğunu gösteren belgedir. İhracatçı tarafından ithalatçı ülkenin belirlediği şekilde hazırlanır.

Menşe Şahadetnamesi, ihracatçı tarafından hazırlandıktan sonra ihracatçının bağlı bulunduğu ticaret odası tarafından onaylanır. İthalatın yapılacağı ülkenin elçilik veya konsolosluğunca onaylandığı da olur. Şayet ithalatçı ülkenin, ihracatçının ülkesinde temsilciliği yoksa ithalatçı ülkenin onaylayacak makamına gönderilmesi gerekir. Macaristan, Arnavutluk, Polonya, Suriye, Uzak Doğu ülkeleri Menşe Şahadetnamesi istemektedir. Genelleştirilmiş Preferanslar Sisteminin sağladığı tavizli gümrük oranlarından yararlanılması için preferans tanıyan ülkelere yapılacak ihracatta özel bir menşe şahadetnamesi (Form A) düzenlenmesi gerekmektedir. Ülkemiz bu sistem çerçevesinde ABD, Avustralya, Kanada, Japonya, Yeni Zelanda, Rusya Federasyonu preferanslarından yararlanmaktadır. ABD’ye ihracatta (Form A) şartı aranmamakta olup; ihracatçı veya ABD’deki ithalatçının ürünün teslim evrakının üstündeki tanımlayıcı Harmonize Sistem, Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon numarasının önüne “A” işareti koymak sureti ile gümrükten muaf uygulama talep etmesi yeterli olmaktadır. Avustralya’nın da GPS uygulamakta olmasına karşın, sistemden yararlanılması için Form A düzenlenmesine gerek bulunmamaktadır.1 Ocak 2002 tarihinden itibaren Türkiye Gümrük Birliği kapsamında “GSP” veren ülke konumuna gelmiştir.


e) ÇEKİ LİSTESİ (The Packing List)

Koli listesi faturayı tamamlayıcı nitelikte bir belgedir. Aynen faturada olduğu gibi koli listesi de mümkün olduğunca kapsamlı olmalıdır.

Koli listesi;

   • İhraç konusu ürünlerin ambalajı, her bir kutu, balya veya çuvalın içinde neler olduğu ve yüklemeye konu her bir kolinin boyutları ve ağırlığı gibi hususlarda detaylı bilgileri içerir.

   • Taşıyıcı açısından yüklemenin nasıl yapılacağına karar verileceği aşamada önemli bilgiler sağlar.

   • Hasar durumunda, Sigorta şirketlerince aranan önemli bir belgedir.

   • Koli listesi, malın sayımı, teslimi ve koliyi açmadan içindeki malın bilinmesine olanak sağladığından gümrük kontrolünde önemli faydalar sağlar. Gümrük yetkililerince inceleme aşamasında, müşteri için de yükün içeriğini tespit etmek açısından gerekli bir belgedir.

İhraç konusu yükleme, standart bir ambalaj içerisinde tek bir ürünü içeriyorsa, fatura üzerinde paketleme bilgilerinin verilmesi yeterli olabilir. Ancak genelde kural, mali konularla ilgili bilgilerin ve paketleme bilgilerinin ayrı ayrı verilmesi, mali bilgilerin fatura üzerinde, koli listesinin ise ayrı bir belge olarak hazırlanmasının daha faydalı olacağıdır.


f) YÜKLEME NOTASI [TALİMATI]

Yükleme talimatı veya notası; ihracata hazır olan mallarınızın, taşıma şeklini belirledikten sonra, nakliyeciye veya forwarder şirketlerine yükleme işlemlerini başlatan bir belgedir.

Her ne kadar resmi bir evrak olmasa da birçok konuda ihracatçı ile nakliyeci arasında önemli bilgiler içermektedir.

Genel olarak bakıldığında malın fiyatı dışında her türlü bilgiyi içermektedir.

Gönderici / İhracatçı, Alıcı, malın bırakılacağı yer, mallarınızın Türkçe ve istenen yabancı dilde beyanı, kap türü, ağırlıkları vb. bilgilerdir. Yani Çeki listenizle, faturanızın karışımı bir bilgilendirme formudur.


g) SİGORTA BELGESİ (The Insurance Certificate)

CIF veya CIP teslim şekline göre yapılan ihracatta söz konusu olmaktadır. İthalatçının verdiği bilgiler ve talimat doğrultusunda ve ithalatçı hesabına ihracatçı tarafından yaptırılmaktadır. Malın satıcı tarafından alıcıya sevki sürecindeki taşıma risklerini kapsar. Sigorta belgeleri malın istenilen riskler kapsamında sigorta edildiğini kanıtlar. Sigorta belgelerinin en yaygını Sigorta Poliçesi’dir. Bu belge sigorta edilen ile sigorta eden arasında yapılan bir sözleşme olup taraşarın hak ve sorumluluklarını gösterir. Sigortadan yararlanacak olan kişinin adına, emrine ya da hamiline düzenlenir. Sigorta kapsamındaki haklar ciro yolu ile başkasına devredilebilir.

UCP-500’ün 34. Maddesinin “f “fırkasına göre sigorta belgesinin kapsaması gereken minimum sigorta değeri malların CIF bedeli (ismi belirtilen varış limanına kadar mal bedeli+sigorta+navlun) veya CIP bedeli (ismi belirtilen varış yerine kadar taşıma ücreti ve sigorta ödenmiş) artı %10’dur.


h) TAŞIMA BELGESİ (KONŞİMENTO) (The Carrier’s Decleration/ Consignment note)

Taşıma Belgesi veya konşimento; ihracatçı ile malları belli bir noktadan diğerine taşıyacak olan taşıyıcı arasında yapılan sözleşmedir. Genellikle standart formatlara sahip olan taşıma belgesi taşıyıcı veya nakliye aracısı tarafından ihracatçıya gerekli detaylar sorularak hazırlanır. İhracatçıya hangi tür nakliye ile mallarını taşıtmak istediği, malların değeri, ağırlığı, hacmi ve evraklar için gerekli diğer detaylar ve herhangi bir aksaklık durumunda ödemeyi kimin yapacağı gibi hususlarda bilgi istenir.

Taşıma belgesi, nakliye türüne ve nakliyeciden nakliyeciye değişebilir. Nakliyeye konu olan malları taşıyan ile taşıtan arasında yapılan bir taşıma sözleşmesi, malların taşıyan tarafından teslim alındığını gösteren bir makbuz olup, bazı şartlar altında kıymetli evrak niteliğindedir. Taşıma belgelerinin tümü makbuz özelliğinde olmakla beraber, bu belgelerin bazıları sözleşme veya kıymetli evrak niteliği taşımayabilirler.

Konşimentolar teslim şekillerine göre:

a-) Nama yazılı konşimento,

b-) Emre yazılı konşimento,

c-) Hamiline yazılı konşimento,

d-) Tesellüm konşimentosu,

e-) Yükleme konşimentosu olabilir.

Ayrıca; 1-) Deniz konşimentosu 2-) Özellikli konşimentolar 3-) Diğer taşıma belgeleri olarak üç sınıfta gruplandırılmaktadır.

Özellikli konşimento türleri: tek konşimento(trough B/L), kombine nakliyat konşimentosu(combined transport B/L), konteyner konşimentosu, düzgün hat konşimentosu, kısa konşimento, tanker konşimentosu, ciro edilemez konşimento, navlun sözleşmesine dayalı konşimento, kaptan makbuzudur.

Diğer taşıma belgeler ise; havayolu konşimentosu, demiryolu hamule senedi, karayolu taşıma senedi (CMR belgesi), nakliyeci makbuzları, FİATA tesellüm belgeleri, posta makbuzudur.

 

CMR Karayolu Taşıma Belgesi (CMR International Consignment Note / CMR Roar Waybill)

Uluslararası nitelikteki CMR (Convention Marchandises Routiers) anlaşmasının hükümlerini kabul eden ülkelerce kullanılan bir karayolu taşıma belgesidir ve taşımanın CMR hükümlerine göre yapıldığını gösterir. Navlun komisyoncusu veya taşımacılık şirketi tarafından alıcının adına düzenlenir. Malların belirtilen şartlarla taşınmak üzere, iyi durumda teslim alındığını ve taşıma sözleşmesinin yapıldığını gösteren hukuki bir delildir. Malların mülkiyetini temsil etmediğinden ciro edilemez.  Üç orijinal nüsha olarak düzenlenir.

Birincisi yükletene verilir, ikincisi mallara eşlik eder, üçüncüsü de taşımacıda kalır. Yükleten, mallar yolda iken taşımacıya talimat vererek taşımayı durdurma, teslim yerini değiştirme veya malların belgede ismi yazılı alıcıdan başka bir sahsa teslimini isteme hakkına sahiptir. Bu hak belgenin ikinci orijinal inin belgede adı yazılı alıcıya verilmesi üzerine hükümden düşer. Anılan, hakkını kullanmak istediğinde yükleten belgenin birinci orijinal ini taşımacıya ibraz etmelidir.

Bu durumda yeni talimat belgeye kaydedilir. yükleten aynı zamanda taşımacıya garanti vermelidir. 

CMR’da aşağıda yazılı bilgiler bulunur:

a) Alıcının adı, soyadı veya ticaret unvanı ve adresi, eşyanın gönderildiği yer ve taşıma senedinin emre yazılı olması isteniyorsa emrine şerhi,

b) Taşınacak eşyanın cinsi, ağırlığı veya adedi, paket halinde iseler paketlere yazılı numaraları ve işaretleri ve ambalajın şekli ve niteliği,

c) Gönderenin adı, soyadı veya ticaret unvanı ve adresi,

d) Taşıyıcının adı, soyadı veya ticaret unvanı ve adresi,

e) Taşıma ücreti ve ücret ödenmiş ise bu husus,

f) Taşımanın yapılacağı müddet,

g) Taraflar arasında kararlaştırılan diğer hususlar.